zaterdag 15 oktober 2016

Cami Vell

Tim's Profielwerkstuk

Tim doet zijn laatste jaar middelbare school en moet een profielwerkstuk maken. In Nederland moet je daarvoor een onderzoek kunnen opzetten, experimenteren, analyseren, beschrijven en presenteren. Op HAVO of VWO, waarmee zijn batxilerato vergelijkbaar is. Een hele mond vol in 80 uur. Tim is iets meer van het praktische dan van het theoretische, dus heeft hij gekozen voor een onderwerp dat letterlijk naast de deur ligt. Oude paden, ik heb er wel eens stukjes over geschreven. 
Of zijn werkstuk precies gaat passen in het traditionele onderzoeksmodel van hypothese formuleren enz. zal hem, zo krijg ik de indruk, worst wezen. Franka maakt zich daar een beetje zorgen over. Mijn slinger helt richting Tim. Als hij de oude paden van ons eigenste valleitje in kaart wil brengen en flinke stukken schoonmaken en zo aan de vergetelheid voor de komende 20 jaar wil ontrukken? Prima.

Padenprobleem

Mijn vriendinnetje gedurende mijn studietijd studeerde Tuin & Lanschapsarchitectuur. Op haar kamer stond een grote tekentafel die onder meer gebruikt werd om analyses van het landschap te maken als opmaat voor de richting van het te ontwerpen plan. 
Dat ging destijds uiteraard allemaal handmatig. Erg leuk, want die layers zoals we dat nu zouden noemen, lieten mooi zien wat er vanuit een bepaalde beginsituatie gebeurd was, wat de conflictpunten waren en vervolgens welke richting het op moest. 
Bij het aanleggen van nieuwe wegen waar paden waren, ontstaan ook conflicten, maar het slijt, zo heb ik me door Tim's onderzoek gerealiseerd. 
Om ons dorp als voorbeeld te nemen, vanuit hier waren er vroeger paden naar de omringende dorpen. Soms zelfs méér dan één en soms niet, als het te ingewikkeld was. Die paden werden gebruikt. De mensen gingen naar de markt, ze gingen aardappels halen in het volgende dorp, het vee werd geweid, ze gingen naar de houtzagerij en graanmolen. En ze waren met veel tot eind jaren '40. Relatief veel bedoel ik, want het blijft een klein dorp. 

Noodzaak

En er bestond zoiets als noodzaak. Als er door een hevige regenbui een stukje pad wegspoelde, kon je er niet meer langs. Als er een boom omwaaide hetzelfde. Als je regelmatig met een kudde schapen, geiten of muilezels over zo'n pad loopt, houden die dieren de vegetatie in bedwang. Daar hoefde je niks aan te doen. 
Een bijkomend voordeel waren de verregaand versnipperde eigendomsrechten. In het bijdal/zijdal achter ons huis had iedere boer uit het dorp wel een perceeltje. (Het eigendom hier valt begripsmatig eigenlijk toe aan de boerderij, casa, maar dat is voor de gemiddelde Belg of Nederlander te ver van het bed. Het is wel de reden waarom onze campingplekken door ons aangesproken worden met de naam van een huis. Ons veldje "Clara" is niet van ene mevrouw Clara geweest. Of wel, want je weet nooit waar de namen van die huizen vandaan komen. Het veldje Clara was van Casa Clara toen wij het overnamen. De mevrouw die het aan ons over heeft gedaan heette Julita, of Generosa of Maribel. Het is namelijk óók nooit helemaal duidelijk welke generatie in de papieren staat en wij hebben het vooralsnog met een onderhandse afspraak verworven. Papieren gaan langzaam op het platteland.)


Afbeeldingsresultaat voor cami vell del pallars
De vrijwilligers aan het werk

Die versnippering heeft als voordeel dat iedereen belang had bij het instandhouden van de hoofdstructuur. Vroeger waren hier jaarlijks een paar dagen verplicht gemeenschapswerk voor dat soort klusjes. Dat was vroeger. 

Bevolkingsdruk(te)

Toen wij in '94 ons avontuur startten, woonden hier nog 11 mensen. Van de 120 à 130 die hier in de hoogtijdagen verbleven. Eén vrouw van begin 20 en de rest met een gemiddelde leeftijd van 75. 
De wet van de remmende voorsprong had ook hier toegeslagen. Ooit waren hier een stuk of 18 Casas verdeeld over ons dorp, Berrós laag en het volgende, Berrós hoog. Er bestond animositeit tussen de dorpen, nog steeds niet ontdekt waarom, daar ga je als antropoloog. Al zou die animositeit ook over sociale of politieke tegenstellingen hebben kunnen gaan. 
Van die 18 huizen waren er vijf belangrijk. De rest waren de keuterboertjes. En dat waren uiteraard degenen die als eerste het bijltje erbij neergooiden. De belangrijke huizen konden het langer volhouden. En daardoor troffen wij bij onze aankomst de verarmde oude rijken aan. 

Arme rijken

Verarmend, maar nog rijk genoeg om een auto te kopen toen in de loop van de jaren '60 de weg naar ons dorp gereedgekomen was. 
Gedeeltelijk volgde die weg het tracé van één van de paden die naar beneden liep. Waar de nieuwe weg samenvalt met het oude pad, is dat pad weg en het gebruikte dynamiet heeft met de stukken die niet samenvielen grotendeels korte metten gemaakt. Weg/pad. Pad/weg. 

De weg, de auto's, de ontvolking en de daarop volgende sluiting van het schooltje in ons dorp leidden ertoe dat het pad naar het volgende dorp niet meer dagelijks gebruikt werd. Weg/pad. Pad/weg. 

De markt in een ander dorp waar vroeger onze dorpsgenoten wekelijks kwamen werd door de ontvolking en het autogebruik overvleugeld door de markt 25 km verderop en verdween. Weg/pad. Pad/ weg. 

Het gebruik van auto's zorgde er eveneens voor dat het kerkbezoek kon worden gerationaliseerd. De pastoor verdween uit het dorp en werd vervolgens waargenomen door een pastor volante (vliegende pastoor idd)  die voor een doop of begrafenis in de auto sprong. Voorheen las "onze" pastoor in buurdorpen de mis en moest zich derhalve meerdere malen per week te voet verplaatsen. 

Om een lang verhaal samen te vatten: De hele oude infrastructuur werd overgelaten aan de grillen van de natuur en die eeuwenoude paden raakten in de vergetelheid. "Verloren" zeggen ze hier, maar ik vind vergetelheid een mooiere uitdrukking. 

Muilbeesten

Boeren zijn per definitie opportunisten. Ik gebruik dat woord niet met de negatieve ondertoon die er tegenwoordig aan kleeft. Kansenbenutters. 
Aan het begin van de vorige eeuw besloot het Spaanse leger over te gaan op muildieren in plaats van paarden. Het leger had er véél nodig en muildieren zijn meestal onvruchtbaar. De oplossing daarvoor was de volgende. Jaarlijks deed een luitenant van het leger hier met een aantal top-ezel-hengsten zijn rondje van dorp naar dorp. Daar werden de paardenmerries gedekt en de veulens in de herfst van het daaropvolgende jaar door de boeren naar de markt in Salás gebracht. Dat is hier 70 km vandaan. Twee dagen lopen heen en terug. 
De muildieren werden door leger-opkopers gekeurd en gekocht. Boeren blij, leger blij. 
Boeren blij omdat traditioneel hun voornaamste verwevenheid met de geldeconomie bestond uit het verkopen van wol. Dat konden ze in Australië een stuk goedkoper leveren, met als gevolg: einde wol. Nu zou je dat globalisering noemen. Toen heette dat goedkope wol uit Australië.

Dat is de reden dat wij met de verbouw van ons huis overal ferradura's tegen kwamen. Hoefijzers. En misschien ook de reden dat oude paden hier "Camins de ferradura" worden genoemd. Hoefijzerpaden letterlijk, die te smal zijn voor een kar en breed genoeg voor een behoefijzerde vriend. 

Cavalerie met verbrandingsmotor

Afbeeldingsresultaat voor poolse leger 1939


Er kwam een moment dat de cavalerie (in het Catalaans is cavall het woord voor paard, handig) werd gemotoriseerd. En daarmee was het pleit voor de boeren hier grotendeels beslecht. Door de wet van de remmende voorsprong konden sommige grote casas nog overstappen op de melkproductie, maar een generatie later sloot Spanje aan bij de EU.........
De laatste boer in ons dorp molk nog toen wij aankwamen. Hij heeft met overheidssubsidie zijn melkkoeien weggedaan toen Spanje probeerde het haar -door de -EU- toegewezen quotum te bestemmen voor jonge, minder kansarme, boeren door van oudere boeren hun quotum op te kopen. 

In ons dorp zijn er nu alleen nog maar een stuk of wat koeien die voor de vleesproductie worden gebruikt. Minder arbeidsintensief dan melken en sléchter voor het padenbestand. Als je overstapt op een extensievere productiemethode kun je met de zelfde hoeveelheid werk meer beesten hebben! En dat hadden ze ook. Vroeger werden die 20 melkkoeien door de 80+ moeder van de boeren gehoed. Die 60 vleeskoeien werden min of meer aan hun lot overgelaten. Koeien zijn geen geiten of muilezels. Ze eten géén bramenscheuten en als vervolgens een stuk pad ontoegankelijk werd, maakten ze wel een shortcut. Koeien zijn sowieso een tikkeltje lomp. 

Uit het bovenstaande, zonder de pretentie van volledigheid, valt te begrijpen dat het met die oude paden eigenlijk dweilen is met de kraan open. En toch, toch is het hartstikke leuk!

Cami vell

Afgelopen weekend zagen we in ons regionale plaatselijke sufferdje de vraag om voorstellen te formuleren voor het opkalefateren van een oud pad. Dat sluit mooi aan bij Tim's werkstuk! 

Ik was enigszins sceptisch, want in Spanje is er niet zo'n vrijwilligerscultuur in mijn ervaring. Bovendien zijn Spanjaarden erg van de gezelligheid. Leuk als er 15 mensen een dag komen helpen, maar die moeten dan tussen de middag ruimschoots worden voorzien van worst van de barbecue, brood en wijn. Netto-netto is de pay-off van zo'n dag vrijwilligerswerk dubieus. 

Toch maar de president van ons buurtcomité ingeschakeld om een voorstel op te sturen. En na een beetje heen en weer gemail is gisteravond op de reunió ons voorstel uitgekozen om op 19 november uit te voeren. Het zou een rol gespeeld kunnen hebben dat ons voorstel eigenlijk het enige was. Naast een paar ideeën van iemand die al twee keer aan de beurt is geweest, maar voor cynisme is hier geen plaats. 

We gaan het zien, maar hebben er zin in 


Cami vell op Facebook


Terug naar de website

Geen opmerkingen:

Een reactie posten