De afgelopen week heb ik mij gestort op DE BERG De berg die de journalist Thijs Zonneveld een paar jaar geleden in Nederland op de kaart heeft gezet. Een plan om ergens in Nederland een berg te maken. Skiën, fietsen en schaatsen op hoogte in eigen land. Hoeven de Nederlanders niet meer massaal op de Duitse en Franse snelwegen voor staus en embouteillages te zorgen in de Kerst,- en Voorjaarsvakantie. Het Alp d'HuZes kankercarnaval (2012: 8000 deelnemers, dat zijn toch gauw 4000 auto's x 2500 km x 8lit/100 km = 8000.000 lit. brandstof x 2,500 g/l = 2.0 miljard gram CO2. Ik kan het ook niet helpen, CO2 gaat in grammen, dan klinkt het niet zo erg bij uw autoverbruik. En in (mega)tonnen bij het totaal, dan klinkt het niet zo erg op wereldschaal) kan gewoon vanaf de Dam vertrekken. Kunnen we in één moeite door de boekhouding van die Stichting in de gaten houden, scheelt een hoop ergernis en CO2 (computer, tv).
De Salm en de rechter
Nu is het auteursrecht van die berg een rechtszaak waard. Reeds in 1988 bedachten wij met een aantal vrienden het concept. Wij waren een weekendje aan het kanoën in de Ardennen en bespraken tijdens een pauze, gezeten aan de oever van de Salm -waar wij inderdaad de laatste vis van die naam nooit gezien hebben- gekoesterd door herfstzwakke zonnestralen, de impact van onze hobby op het milieu. Tegenwoordig zou je het over de ecologische voetafdruk hebben, maar dát begrip is toen niet door ons geijkt. Wij behielpen ons met milieupunten, een voorloper van de CO2-emissies in feite. Hoe het verder zij, die rechtszaak komt er niet. Het kan mij niet heel veel schelen of dat ding "Sonneberg" heet of "Vannoortmountain" of "Mannenkanoclubbult". Het gaat mij er om of het de moeite is om zo'n berg in Nederland te bouwen vanuit het standpunt van duurzaamheid.
De sponsors en de ingenieurs
Je kunt weinig op de vroege implementatie van Thijs' inititatief aanmerken. Binnen geen tijd had hij een website online en minstens 45 sponsors bij elkaar geharkt, waaronder niet de minsten. Philips, de crême de la crême van de Nederlandse consultancy-wereld, advocaten, boekhouders en maatschappelijke organisaties. Als iedere sponsor één arbeidskracht zou afstaan (er moet toch bij Philips wel één persoon werken die het niet superdruk heeft?) heb je een taskforce van 50 personen. Dan heb je wat, denk je.
Het Rapport van Bartels
Eén van de sponsors, ingenieursbureau Bartels, heeft begin februari 2012 een rapport gepubliceerd over de berg. Het doel van dit rapport was een soort plan-identificatie. Grote vragen, grote lijnen, om daarna in de loop van 2012 een serieus haalbaarheidsonderzoek te gaan uitvoeren. Daarvoor had ISG-innotiv, een detacheringsbureau in onder andere de energiewereld, gedurende 2012 een heuse projectleider gegarandeerd.
Het rapport van Bartels is op een persconferentie in Bergen -uitzicht op de bouwlokatie!- met vrij veel reuring gepubliceerd. De belangrijkste conclusies: "Ja, het kan, een berg bouwen en het kost heel veel geld en energie" haalden de landelijke pers en daarna werd het een beetje stil.
Het rapport werd geschreven door een aantal promovendi in de wiskunde, begeleid door een beginnende materiaalkundige van Bartels in het kader van het project: "Studiegroep Wiskunde met de Industrie (SWI). Dat het wiskundigen betrof en niet gewoon bodemkundigen, waterbouwkundigen, bouwkundigen en/of economen is te lezen ook.
Een goed rapport?
Ik heb mij serieus in dat rapport verdiept, dingen nagerekend, fouten (veel!) eruit gehaald en ik kan verzekeren dat het een drama is. Onder mijn naam wil ik het niet in de bibliotheek. Zelfs niet op het net. Bartels wel, want het is te downloaden op hun website. Leuk, beetje duurzaame uitstraling, en niemand leest het toch zullen ze gedacht hebben. Waarschijnlijk hebben ze het zelf ook niet gelezen. Hoewel ik eerst dacht dat ik dat rapport moest afschieten om het inititatief van DE BERG een duwtje in de rug te geven, ben ik inmiddels tot de conlusie gekomen dat dat helemaal niet hoeft. Daarover later meer.
ISG innotiv: projectleider?
Van die feasibility-studie die in 2012 zou worden opgestart, wordt niets meer vernomen. Het concept van het bouwen van een berg wordt door ISG-innotiv anno 2014 gebruikt voor training. Als thema voor multi-disciplinair werken, met aansprekende slogan en al:
Een berg creëren. De overtreffende trap van bergen verzetten
Project Basecamp @ProjectBasecamp
Vandaag bij onderwijscongres hogeschool Utrecht. Oa met workshop bergbedenken! #FNTOC #HUFNT #diebergkomter
Op de website van ISG zijn ook nog onder andere, bedrijfsgerichte, trainingen te vinden, maar die linken naar niks. Dus dat is humbug. [ Even tussendoor, ik kan het niet laten: Denk om te beginnen eens goed na over die leus! Wat staat daar eigenlijk?]
2012/14: Cartoon
ISG vergelijkt het proces van het bouwen van een berg ergens met het beklimmen van een berg. Vandaar dat ze hun traininkjes "Project Basecamp" hebben genoemd. Vanuit het Basecamp richt je Camp 1 in, je gaat weer terug naar beneden, rust uit, denkt na en bereidt het inrichten van Camp 2 voor. Enzovoorts. Opnieuw een leuke metafoor, maar in de praktijk hebben de aktiviteiten van de Stichting "diebergdiekomter" tussen februari 2012 en februari 2014 tot niet meer geleid dan het deelnemen aan een sustainable-congres in Oostenrijk waar door hen een workshop werd gegeven die als resultaat heeft opgeleverd dat twee Tsjechische(?) kunstenaars een cartoon hebben getekend:
Hartstikke schattig, maar ik vind het als output van de full-time door ISG beschikbare gestelde project-manager aan de magere kant voor een jaar werk.
De Wet van behoud van Energie
Een enigszins ambigu gevoel heeft mij overmeesterd. Gisteren heb ik bedacht waarom die berg -vanuit het oogpunt van duurzaamheid dan toch- onzin is. En daarmee heb ik een 25 jaar lang in mjn half-onderbewuste verborgen, maar zeker gekoesterde, droom richting het crematorium gestuurd (ééntje met gecontroleerde as-strooiing, het moet wel duurzaam blijven).
Zo'n berg, iedereen roept het, en het was in '88 tenslotte ook onze trigger, moet wel duurzaam zijn natuurlijk. Als uitgangspunt neem ik voorlopig 100% energieneutraal. Niet zo vreemd, want de totale Nederlandse (en wereld) energievoorziening moet volgens allerlei politieke letters of intent en andere afspraken naar 100% (CO2) neutraal. Met andere duurzame uitganspunten als "cradle to cradle" enz. kun je het sowieso schudden. Dan moet je die berg weer gaan slopen voordat ie goed en wel klaar is, dus daar heb ik het niet over. Mijn model is gebaseerd op de eerste wet van de thermodynamica, de Wet van behoud van Energie.
Model van energie-neutraliteit: de uitgangspunten
1) Een berg neemt ruimte in beslag.
Als we geen berg bouwen, maar hetzelfd grondoppervlak helemaal vol stouwen met duurzame energieopwekkers (windmolens, zonnepanelen, wat u wilt) verliezen we maar weinig. Het grondoppervlakte van een berg is weliswaar wat groter (afhankelijk van de hellingshoek) maar de duurzame energie die er op komt, neemt niet evenredig toe met de oppervlakte! De zon schijnt per m2 aardoppervlakte in de horizontale snede tenslotte. De wind waait hogerop wel iets steviger, maar afgezien van technische problemen met hogere windsnelheden willen we een berg waar we iets op gaan bouwen: wegen, skipistes, een schaatsbaan, een kanoparcours enz. De winst van de toegenomen windsnelheid lijkt me daarom op zijn best verwaarloosbaar en zal vermoedelijk gewoon negatief zijn bij een ingerichte berg.
2) Waterkracht: het plan Lievense revisited
Een berg kan waterreservoirs bevatten -weer ruimtebeslag- die zouden kunnen dienen om de pieken en dalen van het electriciteitsverbruik,- en de (duurzame) opwekking te modereren. Een toepassing die in bergachtige landen (Noorwegen. Zwitserland, Spanje en ook het VK) al lang met succes wordt ingezet. In Nederland is er al jaren discussie over het plan Lievense (en varianten). Geen slecht plan, maar moet je daarvoor eerst een berg aanleggen of kun je beter aan Zwitserland ofzo vragen of wij, op onze kosten én tegen vergoeding uiteraard, niet een meertje in de bij hun al bestaande bergen kunnen gebruiken. Zo doen wij dat indirect al met Noorwegen tenslotte. Hoe groot is Europa nou helemaal? Gedoe over nationale souvereiniteit ga ik aan voorbij, dat is bewust. Al acht ik de kans niet erg groot dat Zwitserland middels een nieuw referendum zal besluiten om stuwmeren te gaan uitwijzen.
Op een berg valt ook neerslag. De energie die vrijkomt bij het verzamelen van dat water in een stuwmeer om er daarna energie mee op te wekken is pure winst. Ook daar kom ik straks nog op terug.
3) De "winst" van de recreatie
Allerlei berg-gerelateerde aktiviteiten ondernemen op een kwartiertje kabelbanen van Amsterdam-Centraal lijkt een reusachtige energiewinst op te kunnen leveren. Al bijkomend van onze LaChouffes van de avond tevoren (bier met smaakevolutie!) in de Ardennen dachten wij ook ooit dat we minder kilometers zouden hoeven te maken als we in Nederland zouden kunnen kanoën. Maar is dat een realistische gedachte, of was dat beeld wellicht wat beneveld doordat de smaakevolutie bijwerkingen had?
In 2011 gingen in de Voorjaarsvakantie ongeveer 800.000 Nederlanders op wintersport. Een voorbeeld. "Les Trois Vallees" heeft een theoretische capaciteit van 262.762 pers./uur. Les Trois Vallees is het grootste skigebied van de Wereld. 2000m hoogteverschil, 8 grote skidorpen, 600km pistes.
Daar heb je een flinke berg voor nodig. En dan nog, die capaciteit van 262.762 personen per uur klinkt wel chill, maar als ik ga skiën ga ik vaker dan één keer per uur in de lift. Laat ik zeggen gemiddeld 2,5 keer. Dan is de, nog steeds theoretische, capaciteit plotseling 105.104 personen. Dus hebben die 800.000 Nederlanders in de voorjaarsvakantie minstens 4 van dit soort gebieden nodig (vakantiespreiding!). En 4 gebieden gaan niet passen op dat bergje, ééntje is al een luchtkasteel.
Het lijkt mij meer down to earth te veronderstellen dat die kabelbaan op Amsterdam-Centraal zal worden gebruikt om vóór de wintersport een dagje te gaan oefenen. Een groot Snowworld.
Dus mijn veronderstelling is dat het niet tot een serieuze vermindering van de files in Duitsland en Frankrijk zal leiden, en derhalve niets positiefs zou opbrengen voor de duurzame energie-balans. Over andere voor de hand liggende bezigheden (fietsen bijv.) kan namelijk een gelijksoortige redenering worden losgelaten. Trainingsritje? OK. Alpd'HuZes? Misschien. Maar er wordt geen fietsvakantie naar de Alpen minder om gehouden.
Samenvatting van de uitgangspunten
Zoals gezegd heb ik bewust geabstraheerd van andere milieu-kwesties dan de energie. In een te houden Milieu Effect Rapportage moeten die worden meegewogen. Maar voor het meewegen van het belang van de palingvisserij, de pierenstekers en de lepelaarstand is het vroeg genoeg als er een positief principe-besluit is geweest.
De door mij hierboven besproken punten gaan over energie. Als die uitgangspunten deugen, en zo niet, dan hoor ik het graag, alle kritiek is welkom, hebben we nu voldoende basis om naar de basics van het plan te gaan. De wet van behoud van Energie.
Een duurzame berg en de Wet van behoud van Energie
De gedachte is van een dermate eenvoud en schoonheid dat je er gemakkelijk over heen kijkt. Opgezweept door dromen van duurzaamheid en milieuvriendelijk(er) recreëren wellicht. Het is mij overkomen.
Voor het bouwen van een berg heb je materiaal nodig. En dat materiaal moet omhoog. Hoe werkt dat? Het eenvoudigst kun je je een takel voorstellen. Aan de ene kant stop je het materiaal in een emmer en aan de andere kant ga je trekken. Dat trekken doen wij niet zelf, dat doen we met waterkracht, dus aan de andere kant van het touw komt nog een emmer. Water heeft een gewicht (ik gebruik even geen SI-eenheden) van 1000 kg/m3. Zand, om het eenvoudg te houden, zit ergens op 2300 kg/m3. Per vierkante meter valt er in Nederland ongeveer 880 mm water/jaar naar beneden, we ronden dit af naar 1000. Dat komt mooi uit!
Dus met de neerslag die op een willekeurig plek op een "willekeurige" hoogte in Nederland valt, kun je maximaal 43 cm zand precies 1 meter omhoog takelen (1000/2300). Je kunt ook zeggen na 2 jaar en 4 maanden heb je een meter berg. Volledig duurzaam! Dat proces kun je eindeloos herhalen (zolang je niet in de stratosfeer terecht komt) en zo heb je na precies 1150 jaar een berg van gemiddeld 500 m hoog.
[Voor de preciezen: je kunt meer takelen als je de eerste emmer hoger zou hangen, maar hoe doe je dat op grote schaal? Eerst een dak bouwen op 100m hoogte? En dat later weer slopen en verhogen?]
En nóg een paar haken en ogen
Ik ben in het bovenstaande gedeeltelijk van veronderstellingen uitgegaan die niet realistisch zijn. Voorzover ik kan overzien echter in alle gevallen ten gunste van de berg. Het is bijvoorbeeld weinig waarschijnlijk dat het materiaal dat voor het bouwen nodig is, allemaal aangetroffen wordt op lokatie. Ik takel het alleen maar omhoog. Hoe het materiaal er komt, het maakt mij niet uit. Lichter materiaal (kunststof) heeft ongetwijfeld een ecologische voetafdruk die dat voordeel teniet doet. Sterkere materialen (staal) eveneens. Dus voor een ballpark benadering denk ik dat mijn aanpak voldoet.
Ik heb ook net gedaan of het alleen maar om het neerkieperen van een grote hoop zand gaat. Ook dat is weinig realistisch, want zo'n hoop zand zal wellicht effecten hebben op de bodem, gevrijwaard moeten worden voor afschuiving. Minimaal zal er toch aan de buitenkant vegetatie of een andere afdekking moeten komen om te zorgen dat al dat zand niet weg waait. Voor je het weet wordt heel Oost-Nederland met een meter zand bedekt. Dat wil ook niemand (misschien is er in Oost-Groningen enige interesse...).
Tenslotte ben ik bij de mechanische processen uitgegaan van energierendementen van 100% met mijn takeltje. Ook dat is weinig realistisch.
[Voor de preciezen: Als die berg klaar is, blijft de waterkracht beschikbaar! Klopt. Stel dat de berg een oppervlakte heeft van 50 km2 en gemiddeld 500 m hoog zou worden, dat komt er 0,25 TJ aan energie beschikbaar. Met een (praktijk)rendement van 40% is dat afgezet tegen het Nederlandse jaarlijkse totaalverbruik van 3.269 PJ ongeveer 0,000053 %. Dat schiet niet erg op!
En voor de nog meer preciezen: Die winst van latere waterkracht-energie zou in principe in de balans op moeten worden genomen bij de bouw? Klopt. Ik denk echter dat 100 GW per jaar geen doorslaggevende rol zal spelen.]
Conclusie: Die berg wordt nooit duurzaam
Met de hierboven uiteengezette redenering meen ik overtuigend te hebben aangetoond dat de achterliggende veronderstelling van het aanleggen van een duurzame berg op theoretisch drijfzand is gefundeerd. Natuurlijk, een berg aanleggen is "geen probleem". Als de Chinezen de Drieklovendam kunnen aanleggen, de Fransen het Suezkanaal, en een Spaanse onroerend-goed-cowboy het Panamakanaal, kunnen de Nederlandse "natte" en "droge" bouwers echt wel een flinke molshoop maken.
Maar een berg die "duurzaam" is? Nee, daarvoor moeten we waarschijnlijk wachten totdat Oost-Groningen zover wegzakt dat zich spontaan een tektonische plaat opheft in het IJsselmeer.
Jammer, niks aan te doen.
Terug naar de website
Geen opmerkingen:
Een reactie posten